4 ZANDSTRAAT 95

U staat nu voor Zandstraat 95, een nieuwbouwwoning. U vraagt zich af, hoe kan deze locatie van belang zijn voor de geschiedenis van Culemborg? Het antwoord kan u vinden als u een beetje rondkijkt in deze straat. In de Zandstraat staan woningen uit verschillende tijdsperioden. Als u naar het centrum kijkt ziet u aan de rechterzijde van de straat een trapgevel wat duidt op oude bebouwing.

Deze locatie, Zandstraat 95, maakt deel uit van de 14e-eeuwse uitbreiding van Culemborg. Aan het begin van de Zandstraat (in het zuiden) stond de Zandt Poort. De Zandstraat was daarmee één van de vier toegangswegen tot de stad. Langs beide zijden van de straat stond al vroeg een lange rij van huizen. Achter het huis dat aan de Zandstraat lag bevond zich een groot onbebouwd perceel (tuin/erf). In 1887 startte Marinus van Blokland een wasserij in dit pand. De wasserij stond bekend als ‘de Gelderse Bloem’, maar ook als wasserij Blokland. De was werd uitgespoeld in het riviertje De Meer (ter hoogte van het huidige verzorgingshuis de Kulenburg). Vervolgens werd de was op het grote grasveld achter het pand gebleekt en gedroogd. In 1926 bouwden de zonen van Marinus achter het woonhuis een bijgebouw met daarin de stoomwasserij. De stoomwasserij bestond uit een ketelhuis, stoommachine, drie grote wasmachines, twee grote centrifuges, de mangelkamer, strijkerij, perserij en grote droogzolder. Voor de rookafvoer van de ketel werd een 30 meter hoge schoorsteen gebouwd in 1943. Rond 1970 gaat het bedrijf failliet. De reden hiervoor was dat bijna iedereen voortaan thuis een wasmachine had staan.

Het archeologisch onderzoek en de vondst
Tijdens het archeologisch onderzoek (in 2017) zijn bakstenen funderingen gevonden van huizen (zie afb hier rechts naast). Onderin de muur liggen oude kloostermoppen uit de 16e of 17e eeuw. De bovenste rijen bakstenen hebben een kleiner formaat en dateren uit de 19e of 20ste eeuw. Wat vertellen deze funderingen en bakstenen? Op basis van historische kaarten weten we dat in 1560 nog geen bebouwing stond in het gebied, maar in 1649 stonden er wel huizen. De funderingen die zijn gevonden bestaan uit grote bakstenen met een afmeting van 30 cm lang, 14 cm breed en 6 cm hoog, maar ook uit kleine bakstenen. De grote bakstenen worden kloostermoppen genoemd en werden in Utrecht al gebruikt in de 15e eeuw. Deze funderingen van grote bakstenen komen dus waarschijnlijk uit de periode 1560-1649. De locatie van de oudere funderingen staan in de afbeelding hiernaast aangegeven met een rode kleur. Bovenop die funderingen zijn ook de jongere kleinere bakstenen geplaatst. De locaties van die funderingen staat aangegeven in geel. Deze bakstenen datering ergens uit de 19e of 20ste eeuw. Ze komen dus uit de periode van net voor of tijdens de wasserij. De funderingen zijn bewaard gebleven onder het nieuwbouwpand. Zo kunnen archeologen in de toekomst eventueel nog onderzoek doen. Bron gebruikte afbeeldingen: ADC-rapport 4524. ADC ArcheoProjecten