9 KASTEELTUIN

Het Kasteel Culemborg is ooit een imposant bouwwerk geweest. Het lag vroeger buiten de stad op een gunstige en hoger gelegen plek in het landschap. Het was een waterburcht, omgeven door grachten en bestond uit drie afzonderlijke gebouwen: de Opperhof, de Nederhof en de Stallen (waar plaats was voor wel 60 paarden!). Deze driedeling maakt het complex mede zo bijzonder. Er hebben door de eeuwen heen diverse verbouwingen en vergrotingen aan het kasteel plaatsgevonden.

De Opperhof was het woongedeelte van de grafelijke familie. De Nederhof vormde het werkgedeelte, waarin onder andere de smidse, de schrijnwerkerij, de raadkamer en de leenkamer waren ondergebracht. Dit complex was met een ophaalbrug met de Opperhof verbonden.

Het kasteel was eigendom van de Heren en graven van Culemborg, een familie die al vanaf de dertiende eeuw regeerde over het graafschap Culemborg. Oorlogen voeren ze nauwelijks, waardoor de burcht in de middeleeuwen wonderwel in tact blijft. Tijdens de Nederlandse Opstand en het Rampjaar 1672 raakt het complex echter onherstelbaar beschadigd. In dat jaar nemen de troepen van koning Lodewijk XIV bezit van het kasteel. Na deze oorlog blijkt het zeer zwaar beschadigd en totaal uitgewoond door de ingekwartierde Fransen. De toenmalige kasteelheer, graaf Georg Frederik van Waldeck-Pyrmont, besluit met zijn hofhouding in de stad te gaan wonen. Hij neemt zijn intrek in het Nieuwe Hof, een voormalig middeleeuws zusterklooster op de hoek van de Everwijnstraat en de Herenstraat. De voorburcht en de stallen blijven nog in gebruik. De hoofdburcht wordt niet meer hersteld en blijft leeg staan. Dat is het begin van het einde. In 1735 wordt de vervallen hoofdburcht voor afbraak verkocht. Voor het luttele bedrag van 398 gulden. De witte toren blijft nog enige tijd gespaard, maar moet nog vóór 1800 zijn gesloopt. Voor de voorburcht en de stalgebouwen ten slotte, valt het doek rond 1812.

De vondst
Het voormalig kasteelcomplex is een bron voor archeologisch onderzoek en er zijn vele archeologische vondsten gedaan. In 1991 doen amateur-archeologen in de Kasteeltuin een spectaculaire vondst. Uit de zwarte modder komt een
‘monniksbeker’ tevoorschijn. De beker ziet eruit als een geestelijke met een kardinaalshoed en bestaat uit twee delen.
Het lichaam van de beker werd gebruikt als kruik en het hoofd diende als een stop die de beker afsloot. De monniksbeker’ is vermoedelijk iets na 1560 vervaardigd. Na jaren van onderzoek door deskundigen uit Nederland, Engeland en Duitsland is in 2005 de betekenis van de tekst op de kraag ontcijferd. Op zijn kraag is – vrij vertaald – te lezen: ‘Is het niet fijn dat wij luid winden kunnen laten en toch voor heiligen doorgaan.’ De beker laat de verhoudingen tussen de protesten en de katholieken goed zien in de late middeleeuwen. In de kerk van de late middeleeuwen verlustigt menig priester zich aan vrouwen, geld en andere verboden geneugten. Bespottelijk, oordelen aanhangers van het protestantisme. Ze zullen zich goed vermaakt hebben met deze ‘schertsbeker’. Net voor de beeldenstorm van 1566 waren er meerdere van deze ‘schertsbekers’ gemaakt. De trotse bezitter van deze beker was graaf Floris I van Pallandt (1537-1598). De beker is gevonden in de gracht van zijn Culemborgse kasteel, direct onder zijn privévertrekken. De Kasteeltuin is zeker de moeite waard om te bezoeken. Kijk voor openingstijden en meer info op:
www.kasteeltuinculemborg.nl