Monumenten en cultuurhistorie

Het Rivierengebied kent veel oude bouwwerken en historisch groen, denk bijvoorbeeld aan kerken, boerderijen, oude scholen, kloosters, stadsmuren, kasteeltuinen, monumentale bomen en cultureel landschap. Een aantal van deze bouwwerken (of historisch groen) is door de gemeente of het Rijk aangewezen als monument.

Meer dan 2575 monumenten in het Rivierengebied

In het Rivierengebied zijn meer dan 2575 monumenten. Ook zijn er beschermde dorps- en stadsgezichten, is er UNESCO Werelderfgoed en vindt u er overige cultuurhistorische waarden. Denk daarbij aan oude perceelsgrenzen, wegen, waterwegen en bruggen. Naast onroerend erfgoed (gebouwen en vaststaande objecten) is er ook roerend erfgoed. Denk hierbij aan klinkend erfgoed zoals orgels, aan rijdende of varende monumenten, zoals trams, treinen of boten en aan schilderijen. De gemeenten en het Rijk wijzen monumenten aan omdat ze belangrijk zijn voor de identiteit van een regio, gebied of land.

Monumenten verbouwen

Bezit u een monument of pand in een beschermd dorps- of stadsgezicht en wilt u dit verbouwen? Dan gelden vaak andere regels voor bouwen. Maar de verschillen tussen monumenten zijn groot. Geen monument is hetzelfde en vaak gelden er dus andere regels. Daarom is het verbouwen van een monument maatwerk. Wij geven u graag advies hierover. Neem contact op met uw gemeente of met onze adviseurs cultuurhistorie via 0344 – 579314 of post@odrivierenland.nl.

Monumenten zijn meestal oude panden die door het Rijk, de provincie of de gemeente zijn aangewezen tot monument. Om een pand aan te wijzen als monument wordt er eerst een redengevende beschrijving opgesteld. Deze beschrijving geeft aan hoe het pand er nu uitziet aan de buiten en/of binnenzijde en waarom dit pand bijzonder is. Bijvoorbeeld door ouderdom, bepaalde architectuur, de samenloop van verschillende gebouwen (gebouwen die bij elkaar horen, zoals op een boerenerf), speciaal gebruik (zoals een molen), de belangrijke functie voor de inwoners (zoals een kerk) en de ligging in het landschap. Als de redengevende beschrijving is opgesteld en de adviescommissies akkoord zijn, besluit de gemeenteraad (of het College van Burgemeester & Wethouders of de Provinciale Staten of de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) of het pand als monument wordt aangewezen. Tegen dit besluit kan bezwaar worden gemaakt. Wanneer het hele proces positief is doorlopen wordt een pand een monument.

In sommige gemeenten hebben monumentale panden een monumentschildje. Hierdoor is duidelijk dat het om een monument gaat. Het schild op de afbeelding geeft aan dat het gaat om een rijksmonument. Sommige gemeenten hebben andere bordjes voor de gemeentelijke monumenten.

U kunt ook online zien waar monumenten zijn. De rijksmonumenten staan op de website https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/

De gemeentelijke monumenten van de gemeenten Buren, Culemborg, Maasdriel, West-Betuwe, West Maas en Waal en Zaltbommel staan op de website https://erfgoedregistratie.nl/ . Let op: deze lijsten zijn niet altijd juist of actueel.

Als u nieuwsgierig bent of de gemeenten Neder-Betuwe of Tiel gemeentelijke monumenten hebben, dan kunt u het beste contact opnemen met deze gemeenten. Daarnaast staan op Wikipedia lijsten met gemeentelijke monumenten. Let op: deze lijsten zijn niet altijd juist of actueel.

De genoemde aantallen zijn van juli 2023.

Buren: 269 rijksmonumenten, 259 gemeentelijke monumenten en 246 karakteristieke panden
Culemborg: 140 rijksmonumenten en 170 gemeentelijke monumenten
Maasdriel: 53 rijksmonumenten en 157 gemeentelijke monumenten
Neder-Betuwe: 48 rijksmonumenten en een onbekend aantal gemeentelijke monumenten
Tiel: 103 rijksmonumenten en een onbekend aantal gemeentelijke monumenten
West-Betuwe: 323 rijksmonumenten en 359 gemeentelijke monumenten
West Maas en Waal: 53 rijksmonumenten en 85 gemeentelijke monumenten
Zaltbommel: 244 rijksmonumenten en 311 gemeentelijke monumenten

In het verleden hebben het Rijk en een aantal gemeenten zones binnen dorpen en steden aangewezen als een beschermd stads- of dorpsgezicht. Dit was om de historische structuur van bijvoorbeeld een binnenstad te behouden, zonder alle panden aan te wijzen als monument. Hiermee wordt het historisch aangezicht en karakter van een locatie beschermd bij nieuwe planontwikkelingen. Denk daarbij aan het historische stratenpatroon, het historische straatbeeld, historische wallen, grachten en het historisch dakenlandschap.

U vindt de rijksbeschermde stads- of dorpsgezichten op https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/bronnen-en-kaarten/overzicht/kaart-van-beschermde-stads–en-dorpsgezichten
De gemeentelijke beschermde stads- of dorpsgezichten staan in de verschillende Omgevingsplannen.

Dit zijn de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Romeinse Limes.

Meer informatie over de Nieuwe Hollandse Waterlinie vindt u op https://www.hollandsewaterlinies.nl/ en https://rce.webgis.nl/nl/map/erfgoedatlas.

Meer informatie over de Romeinse Limes vindt u op https://www.limeswerelderfgoed.nl/.

Dit hangt af van uw monument en de verbouwingsplannen. Reguliere onderhoudswerkzaamheden zijn vergunningsvrij. Als u andere werkzaamheden aan uw monument of de directe omgeving van uw monument wilt uitvoeren, moet u daarvoor waarschijnlijk een vergunning aanvragen. U kunt eventueel een vergunningcheck doen in het Omgevingsloket. Maar omdat wijzigingen aan een monument vaak maatwerk is, werkt de vergunningcheck niet optimaal. Daarom adviseren wij u om uw idee eerst te verkennen en dus voor te leggen aan uw gemeente of aan de adviseurs cultuurhistorie van Omgevingsdienst Rivierenland (ODR). Zij kunnen u helpen en advies geven. Heeft u uw plannen nog niet zo ver uitgewerkt, dan kunt u uw idee voorleggen en advies vragen. Heeft u uw plannen al ver uitgewerkt, dan kunt u een conceptverzoek doen via het Omgevingsloket. U kiest voor vergunning aanvragen en kiest dan niet voor vergunning indienen, maar voor conceptverzoek indienen.

Let op: voor het voorleggen van een idee worden leges kosten in rekening gebracht. Die worden later verrekend als u een definitieve vergunningaanvraag doet.

Als u wilt weten waar u rekening mee moet houden bij het onderhoud, de restauratie of de verbouwing van uw monument, vindt u hier een handig stappenplan.

Ook vindt u informatie op:
https://www.monumenten.nl/
https://www.restauratiefonds.nl/
https://www.cultureelerfgoed.nl/
https://www.gelderland.nl/themas/cultuur-en-erfgoed/erfgoed
https://www.toolkitduurzaamerfgoed.nl

Bent u op zoek bent naar specialisten op het gebied van gebouwd erfgoed? Kijk dan op:
https://www.stichtingerm.nl/erkende-bedrijven
https://www.bouwhistorici.nl/ledenregister/

Als u uw plan voor het verbouwen van een monument of een pand met beschermd stads- of dorpsgezicht eerst voorlegt aan de gemeente of ODR, dan checkt de gemeente of ODR bij de gemeentelijke adviescommissie of u voldoende rekening houdt met de monumentale waarden van het pand. De adviescommissie beoordeelt of uw plan een positief advies krijgt. Als u nog onvoldoende rekening heeft gehouden met de monumentale waarden, geeft de commissie u advies en tips om uw plannen aan te passen. Als de commissie een positief advies heeft gegeven, kunt u de vergunning aanvragen via het Omgevingsloket. Ook dan adviseert de gemeentelijke adviescommissie over uw plannen. Dit advies is leidend. De raad of het college van B&W kan alleen met een goede onderbouwing afwijken van het advies van de gemeentelijke adviescommissie.

Als het om een grote verbouwing van een rijksmonument gaat, dan moet ook de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) advies geven. Als het om een rijksmonument buiten de bebouwde kom gaat, moet ook de Provincie Gelderland adviseren. Het college van B&W neemt deze adviezen mee in hun besluit.

De gemeentelijke adviescommissie is een commissie die het college van B&W adviseert over de omgevingskwaliteit en over de monumenten en monumentale waarden binnen de gemeente. Deze commissie is onafhankelijk en bestaat uit specialisten op o.a. het gebied van erfgoed en stedenbouw.

Ook voor wijzigingen aan de buitenzijde van uw pand met een ligging binnen het beschermd stads- of dorpsgezicht adviseert de gemeentelijke adviescommissie over de plannen. Dit doen zij als er bij de gemeente of ODR een vooroverleg, een conceptverzoek of vergunningsaanvraag is binnengekomen. Als u grote wijzigingen wilt doorvoeren, dan kunt u het beste eerst een vooroverleg aanvragen bij uw gemeente of een conceptverzoek indienen, voordat u een vergunningsaanvraag indient.

U vraagt uw vooroverleg hier aan.

Een vergunningsaanvraag doet u via het Omgevingsloket.

De gemeente, ODR, RCE en gemeentelijke adviescommissie toetsen uw plannen aan de monumentale waarden van het pand of van het beschermd stads- of dorpsgezicht.

Voor hen is het belangrijk om te weten wat de huidige situatie is van het pand. Zit er bijvoorbeeld nog een oude haard, oude ramen, oude schilderingen of oude dakconstructie in? En wat is de staat hiervan?
Wat is de geschiedenis van het pand? Welke verbouwingen zijn er geweest en wanneer? Dit is vooral belangrijk bij grote verbouwingen. De gemeente, ODR en monumentencommissie kunnen u vragen om een bouwhistorisch onderzoek te laten uitvoeren. Op de volgende websites vindt u bedrijven die dit kunnen doen:
https://www.stichtingerm.nl/erkende-bedrijven
https://www.bouwhistorici.nl/ledenregister/
Geef met teksten en tekeningen duidelijk aan wat u wilt veranderen. Onderbouw waarom deze veranderingen belangrijk zijn voor u. En geef ook aan waarom u vindt dat uw plannen geen invloed hebben op de monumentale waarden.

Een aantal gemeenten heeft subsidies voor gemeentelijke monumenten. Als u hier meer over wilt weten, kunt u contact opnemen met de gemeente. Daarnaast zijn er subsidieregelingen voor rijksmonumenten. Denk daarbij aan de subsidie woonhuismonumenten, de subsidie in standhouding monumenten en de subsidie herbestemming monumenten. De provincie Gelderland heeft de volgende subsidieregelingen: https://www.gelderland.nl/subsidies/functioneel-gebruik-erfgoed en https://www.gelderland.nl/subsidies/molens-en-stoomgemalen

Als u advies wilt over de subsidieregelingen, kunt u hiervoor contact opnemen met het Restauratiefonds.
Ook kan het Restauratiefonds u adviseren over leningen specifiek voor monumenten.

Als u nog vragen heeft, kunt u contact opnemen met de adviseurs cultuurhistorie van ODR via 0344 – 579314 of info@odrivierenland.nl. Of u neemt contact op met de gemeente.